JUGÓW
Jugów to największa wieś w Gminie Nowa Ruda i jedna z największych na Ziemi Kłodzkiej. Jej centrum znajduje się w dolinie Jugowskiego Potoku, który wypływa spod Koziej Równi i Grabiny. Wieś otaczają szczyty Gór Sowich, a także Wzgórza Wyrębińskie. Zabudowania wsi położone są na wysokości od 630 do 930 m n.p.m., dzięki temu jest to jedna z najbardziej malowniczo położonych miejscowości w Górach Sowich. W ciągu wieków osada rozbudowywała się i z doliny wychodziła na okoliczne wzgórza.
Najstarsze nazwy wsi pochodzą z 1327 r. Wymieniona jest Hennigi villa, a w 1374 r. Hugonivilla. Obie nazwy najprawdopodobniej pochodzą od założyciela i pierwszego właściciela wsi Hugona. Nazwa Hausdorf po raz pierwszy pojawiła się w 1446 r. i przetrwała do 1945 r. Powojenne tłumaczenie niemieckiej nazwy Domowice zmieniono w 1947 r. na Jugów.
Odnalezione na terenie wsi grodzisko wskazuje na istnienie osady na tym terenie przed XIII w. rodem, który najdłużej posiadał Jugów w całości byli Stillfriedowie, potem Pfeilowie. Wcześniej była to wieś królewska, należąca do Korony Czeskiej. W 1583 r. w Jugowie istniała huta szkła. Niestety niewiele o niej wiadomo, poza tym, że była to jedna z pierwszych hut w hrabstwie kłodzkim i jedna z trzech pierwszych na Śląsku. Po raz ostatni wymienia się ją w 1812 r. Pozostawione zabudowania zajęła gorzelnia i browar. Od 1873 r. była tu kaplica, potem szkoła ewangelicka. Po wojnie trzydziestoletniej nastąpił szybki rozwój wsi. W 1661 r. źródła wspominają o wypalaniu węgla drzewnego, a także o robotach górniczych, dotyczących węgla i miedzi. W następnym stuleciu osiedlili się tu również tkacze chałupnicy. W 1973r. powstała kopalnia „Ferdinand”, w której wydobywano węgiel aż do 1921 r.
Pierwszego nauczyciela w Jugowie wymienia się w 1631 r., a pierwszy budynek w 1821 r. Ze szkołą w Jugowie związane są znane osoby, Heinrich Elsner, jej dyrektor, a także działacz Partii Centrum oraz Josef Fogger, nauczyciel i historyk, któremu zawdzięczamy zgromadzenie i opracowanie wielu materiałów dotyczących wsi i regionu. Szkoła posiadała wybitnych absolwentów Franza Müllera, pedagoga w szkołach muzycznych oraz Otto Müllera – Hartau – malarza. W okresie polskim wymienia się malarkę Alicję Gorbacz – Palacios, absolwentkę PWSSP w Gdańsku.
Od połowy XIX w. głównym źródłem utrzymywania mieszkańców były warsztaty tkackie, później górnictwo. Część mieszkańców nastawiona była na obsługę turystów. We wsi działały: browar, młyn wodny i elektryczny, cegielnia, tkalnia bawełny, a także poczta. Wielu mieszkańców Jugowa w czasie wojny służyło w armii niemieckiej. Po wojnie wieś zasiedlili przymusowi robotnicy, jeńcy obozów pracy i ludność napływowa. Dużą grupę stanowili reemigranci z Francji i Belgii. Powstała OSP. Działała Liga Kobiet Polskich, a także Koło Gospodyń Wiejskich. W latach 50/60-tych działały zespoły taneczne i muzyczne. Utworzono sklepy. Szczyt demograficzny wieś osiągnęła w 1969r. Ważnym wydarzeniem dla wsi było otwarcie restauracji „Parkowa”. Lata 90-te XX w. to już 15 placówek handlowych. Najstarszą organizacją w Jugowie był piłkarski klub sportowy „Górnik”, istniała tu też sekcja narciarska i tenisa stołowego. Obecnie prężnie działa Stowarzyszenie Przyjaciół Jugowa i klub sportowy LZS Kalenica. Podjęto kilka inicjatyw by uatrakcyjnić wieś. Powstały ośrodki kolonijne, wybudowano ośrodki narciarskie, a także otwarto sezonowy zewnętrzny basen kąpielowy.
Dwór w Jugowie
Najstarsza wzmianka o dworze pochodzi z początku XVII w., informująca o zafundowaniu go dla syna Hansa przez Henryka von Stillfrieda. Było to centrum posiadłości i rezydencja właścicieli Górnego Jugowa kolejno: Stillfriedów, Haugwitzów i rodu von Pfeil.
Z barokowej budowli pozostała tylko sień i jedna z sal na parterze. Obecny wygląd pałacyku jest wynikiem przebudowy, która miała miejsce po 1865 r. Po wojnie budynek przejęło Nadleśnictwo Jugów, które przeprowadziło remont zewnętrznej części. Wewnątrz zachowały się witraże, boazeria, kominek i meble w stylu neogotyckim i neoromantycznym. Najciekawszym elementem jest witraż znajdujący się w klatce schodowej, przedstawiający herby rodów Pfeil und Klein Ellguth i Wilamowitz – Möllendorf oraz krzyż maltański.
Dzikie Skałki
Poniżej szczytu Kalenicy w kierunku Przełęczy Jugowskiej znajdują się skałki gnejsowe o wysokości do 15 m, silnie spękane, leżące w rezerwacie przyrody „Bukowa Kalenica”. W niedalekiej odległości są Słoneczne Skały o podobnym charakterze. Obok prowadzi czerwony i żółty szlak turystyczny.
Jugowska Polana – punkt widokowy
Polana położona na północ od miejscowości Jugów, na obszarze Parku Krajobrazowego Gór Sowich. To obszerna górska łąka, położona obok Przełęczy Jugowskiej, na południowo-wschodnim zboczu Koziej Równi. Na polance znajdują się dwie wiaty turystyczne i wyciągi narciarskie z trasami zjazdowymi. Polanka stanowi punkt widokowy z panoramą na Wzgórza Wyrębińskie i górną część Doliny Jugowskiego Potoku.
Góra Lirnik – Diamentowe skałki
Jest to kopulaste wzniesienie w kształcie grzebienia o stromych zboczach, z niewyraźnie zaznaczonym wierzchołkiem na wysokości 635m n.p.m. Góra stanowi najciekawszy obiekt geologiczny w Górach Sowich, o bardzo skomplikowanej budowie geologicznej. Z masywu Lirnika już od XVI w. wydobywano rudy miedzi. Pierwszym znanym udokumentowanym właścicielem Lirnika, który prowadził roboty górnicze w masywie góry był Henrich von Stillfried. Na południowo-wschodnim zboczu, poniżej szczytu występuje grupa ciekawych skałek "Diamentowe Skałki", które bardziej znane są geologom niż wędrowcom.
Góra Kalwaria
Przekaz z 1781 r. mówi o ustawionych trzech krzyżach z dwoma obrazami przedstawiającymi Matkę Boską i św. Jana Ewangelistę.
Od 1778 r., kiedy umarł Johann Franz von Tschischwitz właściciel Szalejewa Górnego, na Wzgórzu Kalwaria za jego sprawą od dnia św. Jerzego – 23 kwietnia do dnia św. Michała 29 września odbywały się nabożeństwa. Przypuszcza się, że ufundowanie mszy miało stanowić wsparcie nowopowstałej parafii w Jugowie, tym bardziej, że następną von Tschischwitza w Szalejewie Górnym został syn właściciela Górnego Jugowa, Otto von Haugwitz.
Poniżej wzgórza umieszczona była tablica z nazwiskami 135 jugowian, którzy polegli podczas pierwszej wojny światowej. Staraniem Gminy Nowa Ruda doprowadzono do ponownego umieszczenia na górze trzech krzyży.
Góra Żmij
Pierwsza historyczna wzmianka o górze pochodzi z 1758 r. Żmijowe Skały to niepowtarzalna grań skalna, znana turystom już od XVIII w., położona na trasie z Polany Bielawskiej na Kalenicę. Źródła pisane podają, że na górze znajdował się domek myśliwski ostatniego Stillfrieda z linii noworudzkiej, Michaela Rajmunda, który przebywał w nim przez cały rok, a latem również jego rodzina. Osoba ta uchodziła za oryginała z powodu swojej pasji myśliwskiej oraz zaprzęgu którym były sanie zaprzężone w oswojone jelenie.
Z tym miejscem związana była również legenda o białej pani. Temu miejscu przypisywano bytowanie germańskich plemion, a po samobójstwie mieszkańca Jugowa zaczęły również krążyć fantastyczne opowieści. W 1882 r. proboszcz ze Świerk Franke wyznaczył trasę biegową w pobliżu szczytu. W latach 1911-1914 wyznaczono szlak turystyczny i urządzono taras widokowy na skałkach, z którego roztacza się panorama na całą Kotlinę Kłodzką. W 1937 r. skały Żmija uznano za pomnik przyrody.
Pomnik ku czci górników na cmentarzu w Jugowie
Kaplica upamiętniająca jedną z największych katastrof górniczych XX wieku. Jest hołdem dla 151 górników, którzy zginęli 9 lipca 1930 r. w kopalni „Wenceslaus”, w wyniku wyrzutu dwutlenku węgla. Została wykonana według projektu wałbrzyskiego architekta Ernsta Pietruskiego. Figurę Chrystusa wyrzeźbił August Wittig, noworudzki artysta. Przedstawia ona Chrystusa na krzyżu, dźwigającego ciężar górniczej niedoli.
Pomnik św. Jana Nepomucena
Figura św. Jana Nepomucena, patrona tonących i spowiedników datowana na 1796 r., stoi przy kościele św. Katarzyny w Jugowie. Figura przedstawia świętego trzymającego w jednej ręce krucyfiks, a drugą rękę na sercu. Wysoki postument zawiera także inskrypcję.
Kościół św. Katarzyny
Kościół parafialny św. Katarzyny w Jugowie, wzmiankowany jako drewniana kaplica z XVI i XVII w. Murowaną świątynię wzniesiono w latach 1718-1722. Należał on do parafii w Ludwikowicach, a patronami byli Stillfriedowie. Najprawdopodobniej wsparcia na jego budowę udzielił również ród von Haugwitz.
Barokowy kościół, wzniesiony jako jednonawowa budowla, zakończona półkolistym prezbiterium. Ołtarz w 1777 r. wykonał rzeźbiarz z Lądka Michał Klahr Młodszy. Malarz z Kłodzka Kaspar Wehse namalował obraz przedstawiający zaślubiny św. Katarzyny Aleksandryjskiej.
Na uwagę zasługują również: barokowe ołtarze boczne, barokowa ambona z tryptykiem żywota św. Katarzyny, prospekt organowy, konfesjonały oraz rzeźby. Na początku XX w. dostawiono boczne ołtarze i wtedy też świątynia zmieniła swoja bryłę. W 1912r. okalający kościół cmentarz przeniesiono w inne miejsce.
Otwarty basen pływacki w Jugowie
Jest to przedwojenny basen położony u podnóża Gór Sowich, otoczony lasem. Basen zasilany jest górskim źródłem. Czynny jest w miesiącach lipiec-sierpień.
Schronisko „ Zygmuntówka”
Schronisko Zygmuntówka (Henkelbaude) zostało otwarte w grudniu 1938 r. Niemiecką nazwę otrzymało na cześć nauczyciela z Bielawy, działacza ruchu turystycznego, autora map oraz instruktora narciarskiego Hermanna Henkela.
Obiekt zbudowano staraniem Towarzystwa Sportów Zimowych z Bielawy. W 1956 r. zostało przejęte przez oddział jeleniogórski PTTK, który utworzył z niego schronisko turystyczne. Przyczynił się do tego Zygmunt Scheffner, działacz PTTK z Wałbrzycha i to od jego imienia pochodzi nazwa Zygmuntówka. W latach 70-tych koło schroniska zbudowano narciarski wyciąg orczykowy o długości 590 m.
To jedno z nielicznych przedwojennych schronisk w Górach Sowich, które uniknęło dewastacji i nadal obsługuje ruch turystyczny.
Rezerwat Przyrody Bukowa Kalenica
Rozciąga się na długości ok. 1,2 km, posiada powierzchnię 27,96 ha i zlokalizowany jest po północnej stronie grzbietu głównego, obejmując szczyty Kalenicę i Słoneczną. Jest położony na wysokości 800–960 m n.p.m. Jest to najwyżej położona partia lasów bukowych w Górach Sowich.
W szczytowych partiach rosną buki, które ze względu na skalne podłoże, wykształciły skarłowaciałe formy, przemieszane z płożącymi się świerkami. W dolnych partiach rezerwatu rosną buki wraz z jaworami przemieszane ze świerkiem tworząc piękny starodrzew. Rezerwat przyrody Bukowa Kalenica został utworzony 21 kwietnia 1962r.
Wieża widokowa na Kalenicy
Wieżę widokową wzniesiono w 1887 r. z drewna na szczycie góry Kalenica (964 m n.p.m) w Sudetach Środkowych. W 1932 r. staraniem Towarzystwa Sowiogórskiego (niem. Eulengebirgsverein) oddano do użytku stalową wieżę widokową, nadano jej imię prezydenta Niemiec Paula von Hindenburga.
Całkowita wysokość wieży wynosi 20 m. Składa się z dwóch kondygnacji, na których umieszczono platformy widokowe na wysokości 14 m i 20 m. Z wieży roztacza się rozległy widok obejmujący Karkonosze ze Śnieżką, Góry Kamienne i Wałbrzyskie, cały grzbiet Gór Sowich, fragment Jugowa, Gór Bardzkich i Złotych, Masyw Śnieżnika, a także Przedgórza Sudeckiego, Kotliny Kłodzkiej i Dzierżoniowskiej i Masywu Ślęży.
Trasy narciarskie
Poniżej wzniesienia Rymarz znajduje się wyciąg narciarski. Szczyt znajduje się na wysokości 913 m n.p.m., między Polanką Zimną, a Przełęczą Jugowską. Oddziela źródła Jugowskiego i Pieszyckiego Potoku. Na zboczu Rymarza jest posadowione schronisko „Zygmuntówka”.
Z doliny Jugowskiego Potoku na szczyt prowadzi stromo nachylony wyciąg narciarski o długości 590 m i o różnicy wzniesień ponad 180 m. Obszar ten wyróżnia charakterystyczny, alpejski mikroklimat.
Trasa jest dośnieżana i oświetlona. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się drewniane schronisko górskie, gastronomia na Przełęczy Sokolej i restauracja Bukowa Chata.
Z Przełęczy Jugowskiej zarówno w kierunku Wielkiej Sowy, jak i w kierunku Kalenicy rozchodzą się trasy narciarstwa śladowego.
